Trong dưa hấu có chứa nhiều chất dinh dưỡng giá trị. Cụ thể, 100g phần ăn được của dưa hấu có chứa các chất sau: nước 95,5g; protid 1,2g; lipid 0,2g; glucid 2,3g; chất xơ 0,5g; tro 0,3g. Các chất khoáng vi lượng: Ca 8mg; P 13mg; Fe 1mg; Mg 10mg; K 112mg; Zm 0,10mg. Các vitamin: beta caroten 4.200 microgam; B1 0,04mg; B2 0,04mg; B3 0,178mg; B5 0,221mg; B6 0,045mg; B9 (folate) 3 microgam; C 8,1mg; PP 0,2 mg. Ngoài ra còn có citrulline 0,17g; lycopene 8g; manitol…
Dưa hấu có chứa nhiều axit folic, là một sinh tố nhóm B cần cho sự tạo máu. Chỉ cần ăn 200g dưa hấu là đủ nhu cầu axit folic trong ngày.
Theo Đông y, thịt quả dưa hấu có vị ngọt nhạt, tính hàn, tác dụng giải khát, giải say nắng, trừ phiền nhiệt, hạ khí, lợi tiểu, sinh tân dịch. Vỏ quả dưa hấu có vị ngọt, tính mát, tác dụng thanh nhiệt, giải thử độc, làm hết khát, lợi tiểu. Hạt dưa có vị ngọt, tính hàn, tác dụng hạ nhiệt, hạ khí, lợi tiểu.
Sách Nam dược thần hiệu của danh y Tuệ Tĩnh viết: “Tây qua là quả dưa hấu, vị ngọt nhạt, tính hàn, không độc, tác dụng chỉ khát tiêu phiền, trị trúng thử, thông tiểu tiện, trị tê đau, lỵ ra máu”.
Ngày nay, người ta dùng dưa hấu trong trường hợp cao huyết áp, nóng ở vùng bàng quang, tiểu buốt, viêm thận, phù thũng, vàng da, đái tháo đường, say rượu, cảm sốt do thử nhiệt, phiền khát, lỵ ra máu, ngậm với nước muối, nuốt nước để chữa viêm họng. Ngày uống hai đến ba chén nước ép dưa hấu (khoảng 200-300g thịt quả dưa hấu).
Vỏ quả dưa hấu dùng để giải say nắng, chữa sốt cao, khát nước, đi tiểu ít, tiểu lắt nhắt, phù thũng, miệng lưỡi sưng lở. Có thể dùng tới 40g vỏ quả sắc với 500ml nước để uống thay trà. Hoặc dùng vỏ quả khô đốt thành than, tán thành bột ngậm chữa miệng lưỡi sưng lở.
Hạt dưa hấu dùng để chữa đau lưng, trị giun sán, phụ nữ hành kinh quá nhiều. Ngày dùng 12 – 16g sắc uống. Ngoài ra, hạt dưa hấu còn được người Trung Quốc dùng để làm mát phổi, tan đàm, nhuận trường.
Rễ và lá dưa hấu dùng để chữa tiêu chảy, kiết lỵ vào mùa hè.
Người ta còn ghi nhận chất citrulline trong dưa hấu, qua tác động của một số enzyme, sẽ chuyển đổi thành arginine, là một acid amin có tác dụng làm lành vết thương, tăng cường hoạt động của tim mạch, tăng tính miễn dịch, tăng cường lưu thông máu, giúp các cơ quan trong cơ thể loại bỏ chất độc. Đặc biệt, chất citrulline có tác dụng giúp trương giãn mạch máu, kích thích hoạt động của nitric oxide (NO), giống tác dụng của viagra trong điều trị rối loạn cương dương (ED) và làm tăng khả năng tình dục. Tuy nhiên, chất citrulline này có ở phần trắng của vỏ dưa nhiều hơn thịt của dưa hấu. Chất lycopene và những chất chống oxy hóa trong dưa hấu rất có ích cho những người bị bệnh tim mạch, đái tháo đường type 2, bệnh ngoài da, mỡ trong máu cao, cao huyết áp, béo phì…
Để bảo vệ da khi bị bỏng, người Trung Quốc dùng dưa hấu quả to, bỏ hạt, lấy thịt và nước cho vào lọ thủy tinh, bịt kín lại, chờ ba – bốn tháng khi đã lên men lấy nước ra dùng.
Đầu tiên, rửa sạch vết thương bằng nước muối nhạt, lấy bông vệ sinh tẩm ướt nước dưa hấu để bôi lên chỗ đau, ngày bôi hai – bốn lần. Theo kinh nghiệm, bỏng độ 1, độ 2 chỉ bôi một tuần là khỏi; ở bỏng độ 3 thì bôi hai – ba tuần là lành.
Dưa hấu còn có tác dụng làm se khít lỗ chân lông và tăng độ đàn hồi cho da, giúp da sáng mịn. Nghiền phần đỏ của dưa hấu thành bột nhão, đắp lên mặt khoảng 15 – 20 phút rồi rửa sạch. Cách này giúp dưỡng da, chống khô và nám da, làm giảm bớt cơn đau khi da bị cháy nắng. Mỗi tuần thực hiện từ hai – ba lần. Cũng có thể trộn 200g dưa hấu nghiền với một muỗng cà phê mật ong, bốn muỗng cà phê rượu nho (có thể dùng bia loại tốt cũng được), hai muỗng canh dầu mè. Sau đó bôi hỗn hợp này lên da trong khoảng 15 – 30 phút rồi rửa sạch. Nếu bạn có tủ lạnh, có thể ủ hỗn hợp nói trên trong ngăn mát của tủ lạnh khoảng 30 phút thì sẽ hiệu quả hơn. Trường hợp bạn có loại da nhờn thì nên thêm vào hỗn hợp trên hai – bốn muỗng canh nước cam hoặc nước ép quả nho. Lưu ý chỉ nên dùng dưa hấu vừa mới bổ ra.
Để bảo vệ mái tóc óng mượt, chống tóc khô, tóc dễ gãy, dễ rụng, bạn có thể dùng hỗn hợp trên trộn thêm với một lòng đỏ trứng gà, đánh thật kỹ cho thành kem. Dùng loại kem này xoa lên đầu, lấy các ngón tay cào nhẹ cho kem thấm vào trong tóc và da đầu. Lấy túi ni lông sạch phủ lên tóc và dùng khăn bông quấn quanh đầu để giữ độ ẩm. Khoảng 45 – 60 phút sau mới gội đầu bằng nước ấm cho sạch. Mỗi tháng thực hiện từ hai – ba lần.
Lưu ý: những người bị thận suy, đi tiểu nhiều; người bị tỳ vị hư hàn, bụng lạnh, dễ tiêu chảy, hay buồn nôn thì không nên ăn dưa hấu.
Trường hợp dùng dưa hấu để trị liệu thì không được ướp lạnh, chỉ dùng tươi mới tốt. Tốt nhất, chỉ nên ăn dưa hấu không ướp lạnh và không nên ăn trước bữa ăn.