Ung thư không phải do “trời kêu”!

“Ung thư không phải trời kêu mà do con người” là câu GS. thường nói trong nhiều cuộc trò chuyện với người dân, GS. có thể giải thích rõ hơn?
Ung thư là một nhóm bệnh gồm trên 100 loại có chung vài đặc tính cơ bản quan trọng. Ung thư nào cũng do sự tăng trưởng quá đà và sự lan tràn của các tế bào không bình thường. Các tế bào ung thư tiếp tục tăng trưởng sinh sôi không ngừng. Ung thư bắt nguồn từ nơi sâu thẳm của chất sống: DNA bị hư hại là do phơi nhiễm cái gì đó trong môi trường sống, như khói thuốc lá, bức xạ, virus và thực phẩm.
Ung thư phổi là loại thường gặp nhất, chiếm 12,7% tổng số ca ung thư. Tác hại của khói thuốc lá thật rõ. Ung thư vú chiếm 23% ung thư phụ nữ, đứng hàng thứ hai. Có mối liên hệ ung thư vú và nếp sống phương Tây. Ung thư đại trực tràng đứng thứ ba là loại trị tốt. Ung thư bao tử hàng thứ tư với các yếu tố nguy cơ: nhiễm vi khuẩn H. pylori, khói thuốc lá và chế độ dinh dưỡng thiếu rau trái, thức ăn mặn. Ung thư gan là gánh nặng cho các nước đang phát triển, trong đó có VN – nơi đang có dịch nhiễm virus viêm gan HBV và HCV. Rõ ràng nhiễm virus viêm gan dẫn đến ung thư gan. Nguy cơ cao lắm, 42,3 nam và 18,5 nữ mới mắc tính hàng năm trên 100.000 dân. Nghiện rượu, nhiễm aflatoxin từ các hạt bị nấm mốc giúp virus HBV, HCV tấn công gan, rất ác, gây tử vong hàng thứ ba toàn cầu (sau phổi và bao tử).
Khoa học đã tìm ra nguyên nhân gây bệnh ung thư?
Đúng vậy! IARC thuộc WHO xác định hơn 100 tác nhân hóa học, vật lý và sinh học gây ung. Khoảng 80% các nguyên nhân gây ung thư là do những gì con người ăn uống, hít thở, cọ xát hoặc phơi trải.
Khói thuốc lá. Thuốc lá ra đòn sát thủ êm ái mà hết sức tàn độc gây ra 1/3 gánh nặng ung thư trên hành tinh. Khói thuốc lá (chứa hơn 60 chất sinh ung) gây 15 loại ung thư, không chỉ hại người nuốt khói mà cả những người hít khói ké (hút thụ động).
Bệnh nhiễm. Virus, vi khuẩn và ký sinh trùng gây 20% ung thư của loài người. Các virus âm thầm mai phục, đến khi bệnh trổ ra thì trở tay không kịp. Viêm gan do virus HBV và HCV lâu ngày dẫn đến ung thư gan. Các virus HPV 16 – 18 gây ra nhiều ung thư, đặc biệt là cổ tử cung. Vi khuẩn H. pylori có thể gây ung thư bao tử.
Bệnh theo miệng mà vào. Ăn uống không lành kèm thiếu vận động, béo phì tạo 1/3 gánh nặng ung thư.
Bức xạ. Tia tử ngoại trong ánh nắng có thể gây ung thư da. Rò rỉ phóng xạ từ các nhà máy hạt nhân: iod phóng xạ I131 gây ung thư tuyến giáp trạng, Cs137 gây bệnh bạch cầu (ung thư máu), về lâu dài gây các ung thư xương, phổi, vú.
Phòng ngừa ung thư có dễ không, thưa giáo sư?
Khoảng 40% số người mới mắc bệnh ung thư trên toàn cầu lý ra có thể phòng tránh được. Rà tìm khi bệnh chưa có triệu chứng giúp phòng ngừa và phát hiện sớm nhiều bệnh ung thư để trị tốt. Phát hiện sớm ung thư vú, ung thư cổ tử cung – 90% trị tốt, ung thư tuyến giáp – gần 100% trị khỏi. Mọi người nên theo nếp sống lành. Loại bỏ khói thuốc lá, chú ý cả hút và hít ké. Tránh uống rượu quá đà. Phòng tránh bệnh nhiễm: lưu ý vi khuẩn H. pylori, tiêm vaccin ngừa HBV, HPV.
Vận động mỗi ngày: đi bộ, tập dưỡng sinh, thể dục thể thao.
Ăn lành: tránh thức ăn muối mặn làm dưa (cá khô, mắm cá, cải dưa, mắm tôm, cà pháo, kim chi, thịt hun khói, xúc xích…). Tránh thức ăn nhiều mỡ, nhiều thịt, nướng quá cháy, các thức ăn nhanh (fast foods: gà rán, hamburger), giảm ăn đồ nướng, chiên. Nên: ăn nhiều rau đậu trái tươi.
Ngủ đủ: trung bình 7 giờ/ngày. Tập thói quen tốt: không thuốc lá, uống rượu ít.
Giáo sư cũng thường nói: ung thư: biết sớm trị lành, đó là cách ông nhắc người dân cần tầm soát thường xuyên?
Chính xác! Việc kiểm tra sức khỏe toàn diện đều đặn có lưu ý rà tìm ung thư vô cùng cần thiết. Khoảng ba năm một lần ở lứa tuổi 20 – 40 và hàng năm từ 40 tuổi. Bác sĩ sẽ tư vấn kiểm tra ung thư tùy theo tuổi tác, chú ý miệng, da, tuyến giáp, các hạch lymphô, tinh hoàn và buồng trứng.
Đặc biệt lưu ý phụ nữ. Phụ nữ đã quan hệ tình dục nên khám phụ khoa hàng năm và thử tế bào (xét nghiệm Pap) để rà tìm ung thư cổ tử cung sớm hoặc tiền ung thư. Khám liên tục ba lần hoặc nhiều hơn nếu có kết quả bình thường thì thử Pap cách khoảng lâu hơn. Từ tuổi đôi mươi hàng tháng phụ nữ nên tự khám vú để biết bộ ngực của mình thế nào là bình thường, để khi thấy bất cứ cái gì lạ thì báo cho thầy thuốc. Khoảng tuổi 20 – 39, khám kiểm tra bộ ngực (có siêu âm) vài năm một lần, hoặc hàng năm. Tuổi từ 40 trở lên nên đi khám ngực (có siêu âm), chụp nhũ ảnh 2 – 3 năm một lần nếu có điều kiện.
Đàn ông. Trên 40 tuổi nghiện thuốc lá nặng hoặc đã bỏ hút nên chụp phim phổi 1 – 2 năm một lần, có điều kiện nên rà tìm bằng CT. Từ tuổi 50 nhờ bác sĩ tư vấn có cần thử dấu hiệu PSA và kèm thăm khám trực tràng bằng ngón tay để rà tìm ung thư tuyến tiền liệt.
Cả nam lẫn nữ. Ai có nguy cơ cao (viêm gan virus B và C), từ 40 tuổi nên khám kiểm tra bụng, siêu âm gan hàng năm để rà tìm ung thư gan sớm. Có bệnh sử viêm loét bao tử, nên hỏi bác sĩ xem cần nội soi bao tử với ống mềm từ 40 tuổi, có thể thêm xét nghiệm tìm vi khuẩn H. pylori và chụp bao tử có cản quang. Từ 50 tuổi, nếu có điều kiện nên được bác sĩ tư vấn rà tìm ung thư ruột già (đại – trực tràng): nội soi ruột bằng ống mềm, xét nghiệm tìm máu trong phân hàng năm. Nội soi đại tràng sigma khi thấy có triệu chứng như trĩ. Bác sĩ sẽ thăm khám trực tràng bằng ngón tay.
Những dấu hiệu nào báo động?
Ung thư có trên 100 loại, mỗi thứ trổ một kiểu nên có đủ thứ triệu chứng: thay đổi thói quen của ruột và bọng đái; một chỗ lở loét không chịu lành; chảy máu hoặc tiết dịch bất thường; chỗ dày (cục u) ở vú hoặc ở nơi nào đó; ăn không tiêu hoặc nuốt khó; ho dai dẳng hoặc khàn tiếng; thay đổi tính chất của mụt ruồi.
– Thay đổi thói quen của ruột và bọng đái: cần cảnh giác ung thư ruột khi đột nhiên có rối loạn tiêu hóa. Táo bón, tiêu chảy hoặc khi tiêu chảy khi táo bón ở tuổi trên 40, cữ kiêng đúng cách mà vẫn dai dẳng. Lưu ý đi tiêu máu lẫn phân đen, đau bụng ngầm. Tiểu gắt, tiểu ra máu, tiểu nhiều lần có thể do bướu (lành hoặc ác) của bọng đái hoặc của tuyến tiền liệt, thường gặp từ tuổi 50.
– Vết sùi loét không chịu lành. Một vết lở loét vẫn như cũ hoặc tăng thêm, sau một thời gian điều trị tích cực. Một vết lở nhỏ, một chồi cứng dai dẳng ít đau trong miệng (môi, lưỡi, nướu răng, amiđan…) ở đàn ông trên 40 tuổi, hút thuốc nhiều, ghiền rượu nặng nên cảnh giác ung thư. Trong miệng có những vùng trắng dày (bạch sản) là tiền ung thư. Loét lở không đau kéo dài trên một sẹo (do phỏng nặng hoặc đứt sâu) có thể báo động ung thư da. Sùi loét ở dương vật hoặc âm hộ nên khám bác sĩ.
Chảy máu hoặc tiết dịch bất thường. Xuất huyết âm đạo bất thường có thể nhắc nhở ung thư cổ tử cung. Phụ nữ trên 30 tuổi, có gia đình, gần chồng thấy có chút máu dính quần lót hoặc ra huyết ở cửa mình xa kỳ kinh. Tắt kinh từ lâu bất ngờ có máu rỉ ra ở âm đạo phải lo. Đi tiêu ra máu, phân lẫn huyết đỏ, cần cảnh giác ung thư trực tràng dễ lầm với bệnh trĩ. Chảy máu răng, khi súc miệng chà răng, máu lẫn đàm nhớt khi ho, máu trong nước tiểu luôn là triệu chứng đáng lo.
Chỗ dày lên (cục u) ở vú hoặc chỗ nào khác. Cục u ở vú. Phụ nữ từ tuổi 30 rờ thấy trong vú có một cục u không đau hoặc ít đau phải cảnh giác. Phụ nữ rất lo ung thư khi vú đau (thường do xáo trộn lành) lại xem thường cục u không đau. Một cục ở chân tay, thành bụng, lưng, thường là bướu lành. Nhưng phải cẩn thận với một cục tròn, hơi cứng chạy dưới da, có thể là loại ung thư phát triển chậm. Vài cục tròn nhỏ ở hai bên cổ thường là hạch. Hạch lao hay hạch ung thư di căn thì dai dẳng, lớn từ từ.
Ăn không tiêu hoặc khó nuốt. Ai lại không có lúc ăn không tiêu. Ung thư bao tử mới đầu cũng chỉ thấy triệu chứng này ở người trên 40 tuổi. Nuốt nghẹn thức ăn đặc rồi tới lỏng, coi chừng bệnh ung thư thực quản (ống dẫn thức ăn đến bao tử). Đàn ông nghiện rượu, thuốc lá thấy nuốt vướng ở cổ họng, phải lo ung thư họng miệng.
Ho dai dẳng hoặc khàn tiếng. Ho dai dẳng không rõ nguyên nhân ở người trên 40 tuổi hút thuốc nhiều, có thể kèm đàm máu, có thể là triệu chứng ung thư phổi. Khàn tiếng kéo dài có thể là do ung thư thanh quản, đặc biệt giới mày râu trên 40 tuổi, hút thuốc nhiều thấy khàn tiếng đột nhiên. Phát hiện thật sớm có thể trị tốt và không mất tiếng nói.
Rối loạn chung chung, sụt cân, suy nhược, không thèm ăn thì sao?
Một phụ nữ bị ung thư vú có thể rất béo tốt. Ung thư cổ tử cung ban đầu không ảnh hưởng tổng trạng. Ung thư tuyến giáp trạng xuất hiện như một bướu cổ. Suy nhược, sụt cân, không thèm ăn có thể là do ung thư thực quản, bao tử, tụy tạng nhưng ít báo động. Đau nhức có thể là triệu chứng ban đầu của ung thư xương. Nhức đầu, buồn nôn lặp đi lặp lại báo hiệu bướu não. Nên biết phần lớn ung thư ban đầu thường không thấy đau, khi cơn đau trở nên thường xuyên là đã trễ.
Đặc biệt lưu ý tới trẻ em từ sơ sinh đến 10 tuổi nếu thấy nhức đầu, nôn mửa thường xuyên coi chừng bướu trong não. Nhìn nghiêng như lé hoặc con ngươi sáng xanh như mắt mèo là triệu chứng ung thư mắt của trẻ (bướu nguyên bào võng mạc). Bụng phình một bên có thể báo hiệu ung thư thận (bướu nguyên bào thận). Xanh xao, nóng sốt kéo dài nên nghi ung thư máu (bệnh bạch cầu). Nặng bụng, đi tiểu thường cảnh giác bướu buồng trứng ở bé gái.
Tuy vậy cũng đừng“phát hoảng” lên vì phần lớn không phải là ung thư, nên đi khám bác sĩ.