Một số chất dinh dưỡng trong thực phẩm sẽ làm thay đổi trực tiếp hay gián tiếp đến hoạt động của hệ gen trong cơ thể, từ đó dẫn đến tình trạng bệnh lý. Ở những người có hệ gen khác nhau sẽ có phản ứng khác nhau với một số chất dinh dưỡng trong thực phẩm. Lĩnh vực nghiên cứu này gần đây thu hút sự quan tâm và đầu tư của các nhà khoa học trên thế giới vì tiềm năng ứng dụng cao trong phòng và điều trị một số bệnh mãn tính không lây, ung thư… thông qua việc điều chỉnh nhỏ nhưng đặc hiệu đối với từng người trong chế độ ăn.
Có thể lấy một ví dụ về gen dinh dưỡng liên quan đến thói quen uống cà phê. Nếu trước đây có một số nghiên cứu nói rằng cà phê có lợi cho sức khỏe và có một số nghiên cứu lại nói rằng uống nhiều cà phê gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Lời khuyên chung cho việc uống cà phê từ trước đến nay là uống không quá ba ly mỗi ngày. Nay việc nghiên cứu gen dinh dưỡng liên quan đến cà phê đã làm sáng tỏ hiểu biết về cà phê liên quan đến nguy cơ tim mạch.
Trong cơ thể chúng ta nói cho dễ hiểu là có gen phụ trách các hoạt động chuyển hóa chất caffein (một chất chính trong cà phê). Và gen của nhân loại chia làm hai nhóm: một nhóm chuyển hóa chất caffein chậm, ngược lại một nhóm chuyển hóa chất caffein nhanh.
Ở người thuộc nhóm chuyển hóa chất caffein nhanh thì chất caffein được đào thải nhanh, không làm gia tăng nguy cơ tim mạch ngay cả khi dùng đến ba ly mỗi ngày. Ở người thuộc nhóm chuyển hóa chất caffein chậm, chất này tích tụ trong người lâu hơn và nếu uống thường xuyên đến hai ly cà phê mỗi ngày sẽ gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Như vậy lời khuyên uống không quá ba ly cà phê mỗi ngày và nguy cơ tim mạch không áp dụng chung cho tất cả mọi người mà tùy vào hệ gen của người đó.
Muốn biết mình thuộc nhóm người chuyển hóa chất caffein nhanh (được uống cà phê thoải mái) hoặc nhóm người chuyển hóa caffein chậm (chỉ nên uống một ly mỗi ngày) chỉ có cách thử gen liên quan đến chuyển hóa chất caffein.
Việc thử nghiệm gen liên quan đến dinh dưỡng đã đạt được mức độ thử nghiệm đại trà thương mại. Trên thế giới đã có thể thử nghiệm các gen liên quan đến dinh dưỡng gồm gen kiểm soát khẩu vị, từ đó kiểm soát lượng thực phẩm tiêu thụ. Chẳng hạn, gen liên quan gián tiếp đến nguy cơ suy dinh dưỡng hay béo phì; gen liên quan đến chuyển hóa caffein như đã bàn ở trên; gen chuyển hóa folat và các vitamin nhóm B cũng có liên quan đến nguy cơ tim mạch và nhiều vấn đề sức khỏe khác; gen chuyển hóa vitamin D liên quan đến nguy cơ loãng xương; đặc biệt là gen đo lường nguy cơ viêm mãn tính – cơ chế chính trong các bệnh mãn tính không lây như đái tháo đường và béo phì…
Thử các gen này tương đối đơn giản, đối tượng sẽ được lấy tế bào niêm mạc miệng và phết vào giấy thử, gửi phòng xét nghiệm để thử chứ không cần lấy mẫu máu.
ThS.BS TRẦN QUỐC CƯỜNG
(Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM)