Thuốc CVKS được sử dụng nhiều trên lâm sàng trong nhiều chuyên khoa do có tác dụng: hạ sốt do giãn mạch da, tăng tiết mồ hôi làm tăng quá trình thải nhiệt; chống viêm do làm bền vững màng lysosome, ức chế các chất trung gian kinin, ức chế di chuyển bạch cầu và phản ứng miễn dịch kháng nguyên – kháng thể;… Tuy nhiên, nếu dùng liều cao thuốc CVKS sẽ có tác dụng ngược lại vì giảm tổng hợp PGI 2 (prostacyclin).
Thuốc CVKS có loại nào?
Trên thực tế, nếu dựa theo khả năng ức chế chọn lọc men COX và thuốc CVKS gồm có:
– Thuốc ức chế COX không chọn lọc gồm các thuốc CVKS cũ: dẫn chất salicylic (acid acetylsalicylic – aspirin); dẫn chất indol: indomethacin, sulindac, proglumetacin…; dẫn chất pyrazol: phenylbutazon, metamizol…; dẫn chất arylcanboxylic: diclofenac, ibuprofen, ketoprofen…; dẫn chất fenamat: acid niflumic, morniflumat…; dẫn chất anilin: acetaminofen (paracetamol); dẫn chất oxicam: proxicam (feldene), tenoxicam (tilcotil).
– Thuốc ức chế chọn lọc COX2: meloxicam (mobic), nimesulid.
– Thuốc ức chế chuyên biệt COX2 – nhóm coxib: rofecoxib, celecoxib, valdecoxib, etoricoxib… Là nhóm CVKS mới bắt đầu sử dụng. Bên cạnh chống viêm, chống đau tốt thuốc có tác dụng xấu trên hệ tim mạch nên nhiều tác giả khuyên nên thận trọng dùng nhóm này.
Cơ chế tác dụng của thuốc CVKS
Thuốc CVKS có tác dụng ức chế sinh tổng hợp prostaglandin từ phospholipid màng, acid arachidonic do ức chế men cyclo – oxygenase (COX). Cyclo – oxygenase có hai men đồng dạng là COX1 và COX2. COX1 có mặt trong các mô, các tạng, là một men quan trọng trong điều hòa các hoạt động sinh lý của hệ tiêu hóa, hệ tiết niệu, hệ tim mạch và nội mô mạch máu. Nếu COX1 bị ức chế sẽ gây ra các tác dụng bất lợi trên các hệ thống, các tạng đó. COX2 hầu như không có mặt trong các mô bình thường mà được tạo ra do cảm ứng, chủ yếu tại các mô bị viêm. Nếu COX2 bị ức chế sẽ kiểm soát được quá trình viêm mà không ảnh hưởng tới các chức năng khác của cơ thể.
Vì vậy, sự an toàn của thuốc CVKS phụ thuộc vào khả năng ức chế COX1, ức chế chọn lọc và ức chế chuyên biệt COX2. Trên thực tế, không có thuốc CVKS nào hoàn toàn chỉ ức chế COX2, chỉ có tác dụng kháng viêm mà không có các tác dụng bất lợi.
Lợi ích của thuốc CVKS
Thuốc CVKS được chỉ định trong các bệnh lý: Thuộc hệ vận động cơ xương khớp: thấp khớp cấp, viêm đa khớp dạng thấp, loãng xương, thoái hóa khớp, viêm đa cơ; Hệ tiêu hóa: sỏi mật; Hệ tiết niệu: cơn đau quặn thận, sỏi thận, sỏi niệu quản; Hệ thần kinh: đau đầu, hội chứng Migrain, đau dây thần kinh ngoại vi, nhồi máu não; Hệ tim mạch: phòng ngừa nhồi máu cơ tim, giảm tắc nghẽn mạch máu. Có thể nói, các thuốc CVKS góp phần cải thiện cuộc sống cho người bệnh bị viêm, bị đau, bị sốt do tổn thương một hoặc nhiều tạng của cơ thể.
Tác dụng không mong muốn của thuốc CVKS
Tùy theo loại thuốc, cách dùng và cơ địa của người bệnh, thuốc CVKS có thể gây nên tác dụng không mong muốn từ nhẹ đến nặng ở các tạng như ở hệ tiêu hóa: buồn nôn, nôn, đi ngoài lỏng, viêm loét dạ dày, xuất huyết tiêu hóa; hệ tiết niệu: rối loạn chức năng cầu thận, viêm thận kẽ, tăng kali máu, suy thận cấp chức năng vì thuốc làm giảm lưu lượng máu đến thận; hệ tim mạch: tăng các biến cố nhồi máu cơ tim, tắc mạch máu, tăng huyết áp; hệ tạo máu: thời gian chảy máu kéo dài, máu chậm đông, xuất huyết ở các tạng; hệ miễn dịch – dị ứng: nổi mẩn, cơn hen vì tăng leucotrien. Nặng nhất là hội chứng Lyell bị nhiễm độc hoại tử da, tỉ lệ tử vong cao và hội chứng Stevens – Johnson bị loét các hốc tự nhiên như mắt, miệng.
Các yếu tố nguy cơ gây tác dụng phụ khi dùng thuốc CVKS
Các yếu tố sau đây có thể khiến các tác dụng không mong muốn xảy ra khi dùng thuốc CVKS:
Theo tuổi: trẻ em và người cao tuổi dễ bị hơn người trưởng thành. Người có thai và cho con bú. Người có tiền sử bệnh dạ dày, bệnh thận, bệnh tim mạch. Dùng phối hợp thuốc chống viêm steroid (glucocorticoid) với thuốc CVKS. Dùng phối hợp thuốc CVKS với thuốc chống đông. Dùng thuốc liều cao và kéo dài.
 Cần kết hợp thuốc bảo vệ dạ dày để hạn chế tác dụng không mong muốn của thuốc CVKS.
|
Cách phòng chống tác dụng phụ khi dùng thuốc CVKS
Những biện pháp sau đây có thể giảm thiểu các tác dụng không mong muốn khi dùng thuốc CVKS: Chỉ định đúng, không lạm dụng thuốc. Nắm vững cách đánh giá và phân tầng sử dụng thuốc. Thận trọng khi chỉ định cho trẻ em, người già, phụ nữ mang thai và cho con bú, người có bệnh dạ dày, bệnh thận, bệnh tim mạch. Chọn thuốc CVKS có ít nguy cơ nhất. Hạn chế việc phối hợp hai thứ thuốc trong nhóm. Sử dụng liều thấp và thời gian ngắn. Khởi đầu dùng thuốc bảo vệ dạ dày với thuốc ức chế bơm proton (PPI).
Thay thuốc nhóm khác.