Tìm hiểu thêm về Thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng (TPCN) là gì?
Bên cạnh nhiệm vụ cung cấp các chất dinh dưỡng cơ bản cho cơ thể, một số thực phẩm còn có vai trò “chức năng”, nghĩa là chức năng phòng chống bệnh tật và tăng cường sức khỏe chủ yếu nhờ vào những thành phần có tác dụng chống oxy hóa (beta-caroten, lycopen, lutein, vitamin C, vitamin E…), chất xơ và một số hoạt chất khác. Trong bảng phân loại thực phẩm hiện nay của Mỹ, được kể đến đầu tiên là những thực phẩm ở dạng tự nhiên đã có những hoạt chất có lợi với lượng nhiều; Tiếp đó là nhóm thực phẩm chỉ có những hoạt chất với lượng ít và được bổ sung thêm, hoặc tinh chế cô đặc lại ở dạng dễ sử dụng, hoặc gây biến đổi gen để tăng hàm lượng một số chất có lợi.
 
Cách nhận biết các Thực phẩm chức năng
Có thể dễ dàng nhận biết những thực phẩm ở dạng tự nhiên sử dụng hàng ngày. Nhưng với những thực phẩm có bổ sung và biến đổi, đòi hỏi chúng ta phải biết cách đọc nhãn bao bì thực phẩm, với điều kiện chúng phải qua kiểm duyệt một cách nghiêm túc và được sản xuất bởi những công ty uy tín.
Hiện nay, TPCN được quan tâm là loại đóng gói giống như những thực phẩm thông thường và trên bao bì cung cấp 2 loại thông tin. Thông tin thứ nhất có nội dung là “xác nhận có lợi cho sức khỏe” (health claims) và thứ hai là “xác nhận về cấu trúc/ chức năng” (structure/function claims). Những thực phẩm được xác nhận có lợi cho sức khỏe phải được Cơ quan Thuốc và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA) chứng nhận trước khi đưa ra thị trường tiêu thụ. Còn những thực phẩm có xác nhận về cấu trúc/ chức năng dùng để chuyển tải những lợi ích tiềm tàng (chứ chưa chắc chắn) của loại thực phẩm đó đối với sức khỏe con người. Ví dụ “có thể giúp hỗ trợ tiêu hóa” là nội dung thuộc dạng thứ hai, không đòi hỏi có xác nhận của FDA, nhưng nhà sản xuất phải xuất trình đầy đủ tài liệu để chứng minh khi đăng ký sản phẩm.
Hiện nay, các nước tiên tiến như Nhật, Anh và Mỹ vẫn đang nỗ lực để ngày càng hoàn thiện hệ thống phân loại, quản lý và phân phối TPCN đến người tiêu dùng. Tuy nhiên đến nay, thế giới vẫn chưa có một định nghĩa chung về TPCN vì còn một số thực phẩm muốn dán nhãn với định danh này nhưng không trải qua một thử nghiệm hoặc tuân theo tiêu chuẩn nào. Mặt khác, cũng có một số kiểu “luồn lách”, ví dụ như các TPCN được gắn tên “thực phẩm chữa bệnh” (medical foods) sẽ tránh được quy định của FDA, hoặc có trường hợp nhà sản xuất bổ sung thêm một số chất có lợi cho sức khỏe vào các sản phẩm giàu chất béo, cholesterol, đường… để bán ở dạng TPCN. Thực tế, mỗi năm vẫn có hàng ngàn người tiêu dùng than phiền về chất lượng và tính an toàn của chủng loại thực phẩm này. Do đó, điều quan trọng là chúng ta cần nhận biết những TPCN có ích đã được khoa học chứng minh khá đầy đủ với những loại TPCN cần phải nghiên cứu thêm, để không vội vàng sử dụng khi mới chỉ có kết quả của một vài nghiên cứu ban đầu.
Dựa trên mức độ tin cậy của các bằng chứng khoa học từ nhiều đến ít, các TPCN đã được Hội đồng Khoa học và Sức khỏe Hoa Kỳ xếp loại như sau:
 
Nhóm thực phẩm có bằng chứng đáng tin cậy nhất gồm
– Kẹo nhai không đường và kẹo cứng làm từ loại đường có gốc rượu sẽ không gây sâu răng.
– Những loại làm giảm cholesterol và giảm nguy cơ bệnh tim mạch (trong đó có sản phẩm chế biến thô của yến mạch giàu chất xơ không tan và stanol ester; Thực phẩm có chất xơ psyllium hòa tan; Những thực phẩm chế biến thô từ đậu nành và từ đạm đậu nành có hoạt chất stanol ester, saponins, isoflavones, daidzein và genistein; Margarines có bổ sung stanol thực vật hoặc sterol esters.
Nhóm có bằng chứng đủ độ tin cậy gồm: Cá nhiều mỡ chứa acid béo omega-3 giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch.
 
Nhóm có bằng chứng ở mức vừa phải:
– Tỏi có các hợp chất lưu huỳnh hữu cơ như diallyl sulfide làm giảm cholesterol máu…
– Nước ép trái cranberry chứa proanthocyanidins làm giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu.
 
Nhóm có bằng chứng chưa đủ tin cậy, cần nghiên cứu thêm:
– Trà xanh chứa catechins làm giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư đường tiêu hóa.
– Lycopene trong cà chua và các sản phẩm từ cà chua giúp giảm nguy cơ một số bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư tiền liệt tuyến.
 
Nhóm còn tranh cãi nhiều:
– Rau có lá màu xanh đậm chứa lutein làm giảm nguy cơ bệnh thoái hóa võng mạc.
– Thịt và các sản phẩm chế biến từ sữa chứa acid béo CLA (conjugated linoleic acid) rất có ích cho sức khỏe và làm giảm nguy cơ ung thư.
– Các loại rau họ cải (bông cải xanh, cải bẹ…) chứa hoạt chất sulphoraphane có tác dụng trung hòa các gốc tự do, làm giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư.
– Probiotics (ví dụ vi khuẩn lactobacillus) có lợi cho đường tiêu hóa và chức năng miễn dịch.
Như vậy, theo trình tự từ trên xuống thì các nhóm xếp đầu tiên được xác định là có lợi ích rõ ràng, còn những nhóm sau đòi hỏi chúng ta cần thận trọng, cân nhắc giữa mục đích phòng chống bệnh tật hoặc tăng cường sức khỏe với tình hình tài chính hoặc tranh thủ “cơ hội khác” để phòng chống bệnh tốt hơn.
 
Có phải dùng càng nhiều Thực phẩm chức năng thì càng tốt?
Một chế độ ăn cân đối sẽ có lợi hơn một chế độ ăn có nhiều TPCN nhưng không cân đối. Chính việc quan trọng hóa vai trò phòng chống bệnh của TPCN cũng như những hướng dẫn về TPCN không nhất quán sẽ gây bối rối và nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
Như vậy, bạn nên chọn mua những thương hiệu sản phẩm TPCN có uy tín và đọc kỹ các thông tin xác nhận về lợi ích cho sức khỏe. Tốt hơn hết hãy tự xây dựng cho mình một chế độ ăn cân đối và tạo một nếp sống năng động, lành mạnh.