Trúng phong tạng phủ
Triệu chứng: Đột nhiên ngã vật, bất tỉnh nhân sự (hôn mê sâu), chân tay bất toại (không cử động được), mồm méo chảy rãi, mắt xệch; nếu nặng có thể chết. Nếu cứu thoát cũng để lại những di chứng nặng nề như: bán thân bất toại (liệt nửa người), miệng méo, nói khó, đại tiểu tiện không tự chủ…
Về điều trị: Điều quan trọng là phải xác định ngay là chứng bế hay chứng thoát, nếu là chứng bế thì dương bế hay âm bế để xử trí kịp thời, chính xác.
Thoát chứng: Rất nguy hiểm đến tính mạng, phải hồi hương, ích khí, cứu thoát và cho uống ngay bài thuốc Sâm phụ thang: nhân sâm 8 – 16g, phụ tử 4 – 12g. Nhân sâm sắc riêng hợp với nước sắc phụ tử uống.
Bế chứng: Chia ra âm bế và dương bế
Âm bế: Phải ôn thông, khai khiếu, giải uất, hoả trọc.
Bài thuốc Tô hợp hương hoàn: Bạch truật 40g, mộc hương 40g, tê giác 40g, hương phụ 40g, chu sa 40g, kha tử 40g, bạch đàn 40g, an tức hương 40g, trầm hương 40g, xạ hương 40g, đinh hương 40g, tỳ bạt 40g, long não 20g, dầu tô hợp hương 40g, nhũ hương 20g. Trừ dầu tô hợp hương, xạ hương, long não, các vị còn lại nghiền thật mịn, trộn thật đều rồi thêm 3 vị còn lại nghiền mịn, trộn đều cho thêm mật ong để chế thành viên, mỗi viên nặng 2g, mỗi lần uống 1-2 viên, ngày uống 1- 2 lần với nước nóng.
Dương bế: Phải hoá trọc, khai khiếu, trấn kinh an thần.
Bài thuốc Chí bảo đơn: Nhân sâm 40g, hổ phách 40g, tê giác 40g, xạ hương 4g, đồi mồi 40g, ngưu hoàng 20g, thiên trúc hoàng 40g, chu sa 40g, hùng hoàng 40g, long não 4g, nam tinh (chế) 20g, an tức hương 60g. Tất cả các vị nghiền mịn, trộn đều cho thêm mật ong luyện thành viên, mỗi viên 4g, ngày uống 1 viên với nước sôi để nguội.
Điều trị di chứng
Bán thân bất toại: Là di chứng nặng nề nhất, làm cho người bệnh không hoặc khó khăn trong đi lại, cử động tay chân. Tùy theo nguyên nhân mà cách điều trị có khác nhau.
Do khí huyết hư yếu không đủ nuôi dưỡng cơ nhục, làm trở ngại kinh lạc thì phải dưỡng khí, ích huyết, ôn kinh bằng bài thuốc bổ trung ích khí gia phụ tử uống với thất vị địa hoàng hoàn. Bài bổ trung ích khí gồm hoàng kỳ 20g, cam thảo 8g, nhân sâm 12g, đương quy 12g, trần bì 10g, thăng ma 4g.
Do phong tá làm tắc mạch (mạch tý) thì phải thông dương, ích khí, điều hoà dinh vệ và cho uống bài Hoàng kỳ, quế chi ngũ vật thang: hoàng kỳ 12 – 16g, quế chi 8 – 12g, bạch thược 12 – 16g, sinh khương 12 – 16g, đại táo 3 – 5 quả. Sắc nước uống chia 3 lần trong ngày.
Tiểu tiện không tự chủ (do thận hư): Phải tự bổ thận âm và bổ thận dương.
Bài thuốc Địa hoàng ẩm tử: sơn thù nhục, ba kích, thục địa, nhục thung dung, thạch hộc, phụ tử, bạch linh, quan quế, ngũ vị tử, bạch môn, xương bồ, viễn chí lượng bằng nhau. Cho tất cả các vị tán mịn trộn đều. Mỗi lần dùng 12 – 20g cho nước vừa đủ, thêm 5 lát gừng tươi, 10 quả táo và 5 – 7 lá bạc hà sắc uống..
Đại tiện không tự chủ: Phải ôn bổ mệnh môn, chỉ tả sáp trường.
Bài thuốc Tứ trần hoàn: Bổ cốt chỉ 160g, ngô thù du 40g, nhục đậu khấu (sao) 80g, sinh khương 320g, ngũ vị tử 8g, đại táo 240g. Bổ cốt chỉ, nhục đậu khấu, ngũ vị tử, ngô thù du tán bột mịn; dùng nước sắc khương, táo làm thang, trộn thêm bột mỳ vừa đủ luyện thành viên, mỗi viên 4g, mỗi lần uống 12 – 16g, với nước muối nhạt hoặc nước sôi để nguội.
Đờm rãi nhiều: Phải tuyên khiếu tống đờm.
Bài thuốc Đạo đờm thang: Bán hạ 8g, xương bồ 4g, nam tinh 4g, quất hồng 4g, sinh khương 4g, chỉ thực 4g, phục linh 4g, cam thảo 2g, thiên ma 4g, cương tằm 4g, uất kim 4g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chóng mặt ù tai: Phải bình can tiềm dương.
Bài thuốc Thiên ma câu đằng ẩm: Thiên ma 12g, ích mẫu thảo 16g, câu đằng 16g, tang ký sinh 20g, dạ giao đằng 16g, chi tử 12g, hoàng cầm 16g, đỗ trọng 12g, ngưu tất 16g, thạch quyết minh (sắc trước) 20g. Sắc uống ngày 1 thang.