Chức năng và nhiệm vụ chủ yếu của Vườn Quốc gia Ba Vì là: – Quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng, bảo vệ các di tích lịch sử văn hóa. lịch sử cách mạng. – Bảo tồn, phục hồi và phát triển rừng. – Nghiên cứu thực nghiệm khoa học về bảo tồn và phát triển vùng đệm. – Tổ chức các hoạt dộng du lịch sinh thái và giáo dục môi trường.
Tài nguyên thiên nhiên ở Vườn Quốc gia Ba Vì rất phong phú, đa dạng, khí hậu trong lành, mát mẻ. Hệ thực vật, hệ động vật, hệ sinh thái rừng đặc trưng của khí hậu vùng mưa nhiệt đới và á nhiệt đới núi thấp. Theo tài liệu "Thực vật chí Đông dương" thời pháp thuộc và các tài liệu điều tra năm1999: Hệ thực vật bậc cao gồm có 812 loài thuộc 427 chi và 99 họ, trong đó có 13 loài cây quý hiếm như: Bách xanh, Thông tre, Sến mật, Giổi lá bạc, Quyết thân gỗ, Bát giác liên, Hoa tiên, Râu hùm, Phỉ ba mũi, Sam bông, Ba gạc, Sa nhân v.v…Có những thực vật chỉ có ở núi Ba Vì như Cà Lồ Ba Vì, Bời lòi Ba Vì, Mỡ Ba Vì, Thu hải đường Ba Vì, Xương cá Ba Vì v.v… Núi Ba Vì còn có hàng trăm loài cây dược liệu quý mà người Mường, người Dao hàng năm vẫn thu hái để làm thuốc chửa bệnh. Đặc biệt ở sườn Tây núi Tản Viên còn lại hàng chục cây Bách xanh cổ thụ, đường kính từ 0.8 – l,2m với hàng nghìn năm tuổi. Hệ động vật rừng có 44 loài thú, 114 loài chim, 15 loài bò sát, 9 loài lưỡng cư, trong đó có 24 loài quý hiếm được ghi vào Sách đỏ Việt Nam như: Gà lôi trắng, Báo gấm, Báo hoa, Cu chồn bạc má, Gấu ngựa, Sơn dương, Tê tê vàng, Sóc bay trâu, Sóc đen v.v…
Đến với Vườn Quốc gia Ba Vì chúng ta không những được hưởng thụ bầu không khí trong lành của khu rừng nguyên sinh nhiệt đới và á nhiệt đới núi thấp mà còn thưởng thức nhiều phong cảnh thiên nhiên ngoạn mục, kỳ thú. Du khách được đốt lửa trại, leo núi, vui chơi thể thao, tổ chứ các cuộc hội nghị, hội thảo, cùng người Dao, người Mường múa hát, sinh hoạt văn hoá tâm linh, được xem nhiều lễ hội, tích trò của các địa phương xung quanh chân núi Ba Vì từ thuở hồng hoang thời các Vua Hùng dựng nước. Vườn Quốc gia Ba Vì hàng năm đã và đang đón tiếp hàng ngàn du khách trong nước và quốc tế, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Trung ương và địa phương về tham quan, nghỉ dưỡng, trồng cây lưu niệm, thăm viếng Đền thờ Bác Hồ, Đền Thượng, khu di tích lịch sử cách mạng và nhiều các khu di tích khác.
