Hiếm gặp nhưng tỷ lệ tử vong cao
Theo ông Nguyễn Hồng Hà, Phó Giám đốc bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương (Hà Nội) thì loại “amip ăn não người” mà một bệnh nhân ở Phú Yên mắc rồi tử vong tại bệnh viện Nhiệt đới TP HCM vừa qua là một trong rất nhiều loại amip đang sinh sống ngoài môi trường tự nhiên (loại amip này có tên khoa học là Naegleria fowleri).
Ông Hà cho biết amip bản chất là các ký sinh trùng, thông thường rất hiếm khi xâm nhập vào cơ thể (chủ yếu sống ở môi trường bình thường), trừ trường hợp cực kỳ hiếm gặp thì chúng mới vào được cơ thể con người.
Tuy nhiên, điều nguy hiểm là một khi amip đã xâm nhập vào cơ thể thì tỷ lệ tử vong rất cao (lên tới 98%). Bệnh nhân thường không có dấu hiệu đặc biệt và có diễn biến nhanh.
Hiện chưa có thông tin cụ thể nào về những đối tượng có nguy cơ cao bị loại amip này xâm nhập nhưng theo ông Hà, ngay cả thanh niên, học sinh khỏe mạnh cũng có thể bị xâm nhập.
Loại “amip ăn não người” gây tử vong cho bệnh nhân ở TP HCM thường phát triển mạnh ở những vùng nước ngọt ấm áp như: ao, hồ, sông, suối… vào mùa hè; thậm chí là hồ bơi không được vệ sinh, sát khuẩn.
Chúng xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi, di chuyển theo các sợi thần kinh khứu giác thông qua sàn sọ để lên não, gây viêm màng não.
Điều nguy hiểm là amip này có thể vượt qua mọi khâu lọc khử trùng, nhiễm vào hệ thống nước sinh hoạt của các gia đình. Tuy nhiên, amip này không gây bệnh thông qua uống nước, trừ khi súc miệng mà nước nhiễm amip xộc lên mũi.
Ông Hà cho biết việc amip Naegleria fowleri xâm nhập qua đường mũi và sống trong môi trường nước ngọt ấm áp (ở 46 độ C) là điều kiện thuận lợi để chúng xâm nhập vào những người tiếp xúc với nước ngọt thường xuyên hoặc những người bị viêm xoang.
Do đó, khi đọc thông tin khuyến cáo của Bộ Y tế là “Không nên tắm, bơi ở những nơi có nguy cơ cao”, ông Hà nhấn mạnh “nơi có nguy cơ cao” là ao, hồ, sông, suối, … – những nơi chứa nước bẩn.
Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, đối với những người đi bơi, trong khi tắm, bơi bể bơi, hồ, ao, suối hạn chế tối đa nước vào mũi bằng cách giữ cao đầu không để ngập nước, sử dụng kẹp mũi.
Do amip xâm nhập qua đường mũi nên sau khi tắm, bơi, người dân nên vệ sinh mũi sạch sẽ, sử dụng dung dịch sát khuẩn đường mũi, họng để xịt, rửa mũi.
Đặc điểm của amip ăn não người
Nhờ sở hữu trên 15.700 gen mã hóa protein, “amip ăn não người” có thể tồn tại trong tự nhiên ở ba hình thái: Chúng thường săn đuổi và ăn vi khuẩn giống như các loại amip, hoặc cũng có thể chuyển sang dạng trùng roi để bơi đi tìm môi trường thuận lợi hơn; thậm chí “biến” thành dạng bào nang nếu gặp điều kiện khắc nghiệt.
Chính vì khả năng biến hình linh hoạt này mà Naegleria fowleri rất khó bị tiêu diệt và có thể tồn tại dai dẳng ở những nơi ấm và ẩm ướt.
Bệnh nhân nhiễm amip ăn não người đã lặn bắt trai dưới ao
Trước khi bị amip ăn não người xâm nhập, bệnh nhân P.V.T. (quê Phú Yên) đã cùng bạn bè lặn bắt trai ở một cái bàu (một dạng ao, hồ rộng lớn) gần nhà.
Sau khi trở lại TP.HCM, ngày 30/7, anh T. bỗng lên cơn sốt, nhức đầu, tự mua thuốc uống nhưng không khỏi. Lúc 22h40' cùng ngày, bệnh nhân nhập viện tại bệnh viện Nhân dân Gia Định với biểu hiện nhức đầu, lơ mơ.
Ngay khi chọc dịch não tủy, các bác sĩ nghi ngờ bệnh nhân đã nhiễm một loại amip nhưng vẫn chưa thể xác định cụ thể. Ngay sau đó, các bác sĩ đã chuyển gấp bệnh nhân qua bệnh viện Bệnh Nhiệt đới điều trị.
Tại bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, kết quả xét nghiệm soi dịch não tủy không thấy có vi trùng lao hay vi nấm gây viêm màng não nhưng lại có sự hiện diện của một loại amip.
Sau đó, bệnh nhân vẫn sốt cao, 40 – 41 độ C, suy hô hấp, xuất huyết tiêu hóa và rơi vào tình trạng hôn mê sâu.
Đến 23h ngày 31/7, bệnh nhân nhiều lần bị ngưng tim đột ngột, tử vong.
Sau khi bệnh nhân tử vong, bệnh viện Bệnh Nhiệt đới tiếp tục làm nhiều xét nghiệm và kết quả xét nghiệm sinh học phân tử PCR cho thấy bệnh nhân bị tử vong do “amip ăn não người” tấn công.
Bệnh khó lây lan thành dịch
Theo Cục Y tế dự phòng, Bệnh viêm não – màng não do đơn bào Naegleria fowleri là một bệnh rất hiếm gặp, nhưng có tỷ lệ tử vong rất cao.
Trong vòng 49 năm (1962 – 2011), Hoa Kỳ chỉ ghi nhận 123 trường hợp nhiễm, với số mắc trung bình từ 0 – 8 trường hợp trong một năm. Tại Việt Nam, đây là lần đầu tiên ghi nhận trường hợp viêm não – màng não do Naegleria fowleri.
Theo các chuyên gia dịch tễ của Viện vệ sinh dịch tễ TW, loại “amip ăn não người” gây tử vong cho bệnh nhân P.V.T ở bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP HCM vừa qua tồn tại nhiều trong tự nhiên.
Tuy vậy, điều may mắn là nó không có khả năng gây bệnh hàng loạt, tạo thành dịch vì amip rất hiếm khi xâm nhập được vào cơ thể con người, trừ những trường hợp rất đặc biệt.
Do vậy, người dân không nên hoang mang, lo lắng thái quá trước thông tin về loại amip này, cần thực hiện đầy đủ các khuyến cáo mà Bộ Y tế đưa ra.