Bộ phận dùng làm thuốc của cây xà sàng là quả, tên thuốc là xà sàng tử được thu hái vào mùa hè, thu lá thời kỳ quả chín. Có thể nhổ cả cây hoặc cắt tỉa đem về phơi khô, rồi đập lấy quả. Quả xà sàng chứa 1,3% tinh dầu với các thành phần chủ yếu là pinen, samphen, p.sitosteron, acid coumaric và commarin.
Theo y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian, xà sàng có vị cay, đắng, tính ấm có tác dụng cường dương, ích thận, ấm tử cung, sát khuẩn ngoài da, chống viêm, được dùng trong những trường hợp sau:
Chữa liệt dương, di mộng tinh, hoạt tinh, đau xương, mỏi gối: quả xà sàng 12g, rễ ba kích 12g, nhục quế 8g, ngũ vị tử 8g, phá cố chỉ 8g, tất cả phơi khô, tán nhỏ, rây bột mịn; dây tơ hồng sao 30g, thái nhỏ, sắc với 400ml nước lấy 100ml. Uống bột với nước sắc làm hai lần trong ngày.
Hoặc quả xà sàng, thỏ ty tử, ngũ vị tử, nhục thung dung, viễn chí, đỗ trọng, ba kích, phụ tử chế, phòng phong, với lượng các vị bằng nhau, nghiền thành bột, trộn với mật, làm viên to bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 20-30 viên, ngày uống 2 lần.
Chữa lở ngứa ở bộ phận sinh dục nữ: quả xà sàng 40g, bạch phàn 12g, giã nát, nấu nước. Hoặc cả cây xà sàng với lá sen, bèo cái, mỗi thứ một nắm, nấu lấy nước đặc. Hai thứ đều dùng để rửa. Rồi lấy quả xà sàng phối hợp với rễ thạch xương bồ, lượng hai thứ bằng nhau, phơi thật khô, tán thành bột, rắc. Ngày làm 3-4 lần.
Chữa viêm âm đạo do trùng roi: quả xà sàng 15g, giã nhỏ, sắc lấy nước đặc rửa âm đạo. Hoặc dùng quả xà sàng 30g, hoàng bá 10g, phơi khô, tán bột làm thành viên đạn 2g. Mỗi ngày đặt 1 viên.
Chữa viêm tai, ngứa và có mủ: quả xà sàng 4g, rễ hoàng đằng hoặc hoàng liên 4g, khinh phấn 1g. Tất cả tán nhỏ trộn đều, thổi vào tai sau khi đã rửa sạch bằng nước sắc lá vối đặc rồi lau khô. Ngày 2 lần.
Chữa mày đay: quả xà sàng, lá bạc hà, lá hy thiêm (liều lượng bằng nhau) giã nát với ít muối, ép lấy nước bôi hằng ngày.
Chữa eczema cấp tính: quả xà sàng 30g, khổ sâm 30g, uy linh tiên 9g, thương truật 9g, hoàng bá 9g, minh phàn 9g. Tất cả tán nhỏ, sắc lấy nước xông và rửa.
DS. Đỗ Huy Bích